موقعیت جغرافیایی
شهرستان تفرش از توابع استان مرکزی در ۲۰۰ کیلومتری جنوب غرب تهران در مسیر جاده تهران قم سلفچگان و تهران ساوه سلفچگان قراردارد. شهر تفرش در منطقه‌ای محصور بین کوه‌ها میباشد که از طریق گردنه گیان و نقره‌کمر به سایر راه‌های ایران متصل است.
اقلیم
تفرش به لحاظ دارا بودن آب و هوای کوهستانی در فصل گرما آب وهوای بسیارمطبوع وخنکی داردکه بهمراه جاذبه های طبیعی و تاریخی وامامزاده های متعددهمه ساله پذیرای انبوه مسافران ازاقصی نقاط ایران میباشد.
وجه تسمیه
برخی نام شهر تفرش را، به سبب آنکه در سده‌های قبل از اسلام و حتی پس از آن زردشتیان گبر در آن سکونت داشتند، «گَبْرِش» به معنای «جایگاه آتش» می‌دانند و برخی نیز گفته‌اند که نام آن از نام بانی تفرش، طبرش بن همدان یا به گفته بعضی آرش کمانگیر گرفته شده‌است. نام تفرش در منابع به صورتهای طیرس، طَبْرَش، طبرس، تبرس، طبرتو، تپرش، تبرش و طفرش آمده‌است. نام تفرش در منابع به شکلهای تپرش، تبرش، تبرس، طبرس و طفرش آمده‌است.
آبیاری
سیستم آبیاری و هدایت آب، از دیرباز در این شهر به صورت قنات و آب انبار بوده و ویرآبهای متعددی با توانایی مهندسی بالا، جهت مصارف شرب یا کشاورزی ساخته شده است.
نامداران
تفرش خاستگاه اندیشمندان، کاتبان و بزرگان بسیاری بوده است. تفرش به داشتن میرزاها و افراد باسواد معروف بوده و هنر خوش‌نویسی و منشی‌گری در آن رواج زیادی داشته‌است. در دورهٔ قاجار خط و سیاق‌نویسی را منحصر مردم این ولایت دانسته‌اند که میرزا و منشی به سراسر ایران به‌ویژه تهران و تبریز گسیل می‌داشتند.
شیخ بهایی – نبوی تفرشی – نظامی شاعر و داستان‌سرای پارسی‌گوی سدهٔ شش خورشیدی – شیخ طبرسی، فقیه و مفسر قرآن سدهٔ پنج و شش خورشیدی – میرعلام تفرشی عالم برجسته جلیل القدرشرعیات مربوط به قرن یازدهم هجری و اواخر دوران صفویه از شاگردان مقدس اردبیلی – میر فیض الله عبدالقاهر حسینی تفرشی عالم برجسته وجلیل القدرعقلیات مربوط به قرن یازدهم هجری و اواخر دوران صفویه از شاگردان مقدس اردبیلی – اسماعیل خان لشکر نویس تفرشی معروف به دبیر، استاد بی نظیر تاریخ و صاحب کتاب نُخَبتُه التواریخ – میرزا مهدی بدایع نگار، دولتمرد و ادیب دوره قاجار – پروفسور محمود حسابی، فیزیکدان و بنیانگذار دانش فیزیک نوین در ایران و…
آثار و اماکن تاریخی
• مقبره میرعلام تفرشی و اسماعیل خان لشکر نویس تفرشی در قبرستان قدیمی بنام سماق بنه در محله استادیوم مربوط به قرن یازدهم هجری و اواخر دوران صفویه
• بقعهٔ ابوالعلی مهدی بن محمد از نوادگان جعفر صادق (دورهٔ ایلخانی)
• بقعهٔ امامزاده محمد از نوادگان جعفر صادق (دورهٔ خوارزمشاهیان)
• مسجد جامع ششناو (دورهٔ سلجوقی)که یکی از قدیمترین مساجد تفرش است و مقصوره و شبستان و ایوان و صحن دارد و به سبب داشتن کاریزی قدیمی در صحن مسجد، که آب آن از طریق شش ناودان توزیع می‌شده، ششناو خوانده شده است. مقصوره ششناو، گنبدی به شکل کلاه‌خود متعلق به دوره سلجوقی دارد. به روایتی این مقصوره بر روی قبر محمد محدّث، از صحابه امام حسن عسکری علیه السلام، ساخته شده است. در سمت شمالی مقصوره، ایوانی متعلق به دوره صفوی دیده می‌شود (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج ۴۸، ص ۴۲؛ سیفی فمی تفرشی، ص ۹۲ـ ۹۵، ۱۰۰، تصاویر بین ص ۱۲۰ـ۱۲۱، ۲۰۰).
• بقعهٔ شاهزاده احمد و بقعهٔ امامزاده قاسم (دورهٔ صفویه)
• مسجدجامع فَم در مرکز شهر تفرش
• بقعهٔ آقامؤمن تفرشی (داعی انجدانی)، حکیم و عارف و شاعر سدهٔ یازدهم و دوازدهم
• تکیهٔ زاغرم (دورهٔ قاجار)
• ویرانه‌های برج آقابیک در بازرجان
• قلعه مراد سلطان متعلق به دوره زندیه در بازرجان
• بقایای قبرهای قدیمی با سنگ قبرهای سفالی در آبادی کبوران (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج ۴۸، ص ۴۲، ۱۳۹؛ سیفی فمی تفرشی، ص ۱۵)
• آب انبار بلور (دورهٔ قاجار)
• خانهٔ میرفخرایی (دورهٔ قاجار)
• خانهٔ ضیایی (دورهٔ قاجار)
• خانه و محل تولد محمود حسابی
• قلعه باغکه (دوره قاجار)
از دوران پیش از اسلام نیز یادگارهایی در منطقهٔ تفرش به جا مانده‌است، از جمله: از قلعه‌های گبری، سنگنگارههایی در مناطقی از نقاط بیابانی تفرش و گورهای نشسته بر فراز روستای کبوران (گبران). از دیگر بناهای باستانی تفرش، آتشکدههای است که بر فراز روستای کبوران جای گرفته و به چهار طاقی معروف است.
زیارتگاه‌های تفرش
• آستان مقدس حضرت سلطان سید محمد، جد والای مقام معظم رهبری(مد ظله العالی)
• امامزاده احمد، از نوادگان امام موسی کاظم علیه السلام، متعلق به سده نهم در آبادی کوهین ایوان
• بقعه ابوالعلی مهدی بن محمد، از نوادگان امام جعفرصادق علیه السلام
• امامزاده محمد، فرزند امام جعفرصادق علیه السلام، متعلق به دوره خوارزمشاهیان
• امامزاده بی بی خاتون در آبادی فَرَسْمانه
• امامزاده بی بی / بی بی ستین در طرخوران / ترخوران
• مقبره عُزَیْر نبی، متعلق به ۹۵۷ در آبادی دینجرد/ دینگرد؛
صنایع دستی
صنایع دستی تفرش شامل دست بافت های سنتی (قالیبافی،گلیم بافی)، رودوزی های سنتی (تفرشی دوزی یا درویشی دوزی)، آثار چوبی (منبت کاری،معرق)،آثار فلزی (مسگری،سفیدگری)و آینه کاری است.
گردشگری
دشت تراران – درخت گردو انوشیروان – قلعه دختر – قلعه معمار – تخت رستم – گردوی شهسواری – آب گراب (آبگَرّو) – سر خاک – رزاوه – کوه سه‌سوراخ (دارای سه یا چندین غار) – شاه‌چنار – سراسر – چشمه علی – چشمه گراو – قله گندم کوه – رودخانه آبْکَمَر
درخت گردو انوشیروان: یکی از جاذبه‌های شگفت‌انگیز گردشگری شهرستان تفرش درخت گردوی انوشیروان است که با محیط ۶ متر و قطر ۲ متر در روستای تراران بالا (دلارام) قرار دارد. این درخت دارای ۵ شاخه اصلی است که هر یک خود به اندازه یک درخت تنومند است. و سالانه۲۵۰۰۰- ۳۰۰۰۰ عدد گردو می‌دهد، در صورتی که یک درخت بزرگ گردو در سال حداکثر ۳۰۰۰ عدد گردو محصول می‌دهد. ارتفاع ان بیش از ۲۰ متر بوده و عمر آن را بیش از ۱۰۰۰ سال تخمین زده‌اند. مردم بومی اعتقاد بر این دارند که این درخت در زمان انوشیروان کاشته شده و به درخت انوشیروان معروف است.
